स्मशानांत व्हावा सदा माझा वास।
हाच चित्ता ध्यास आतां लागे ॥
जगाचा जीवाचा वीट पुरता आला।
जिवाला न उरला हेतु मुळीं ॥
वायुला भवतीच्या पोटांत घेऊनी।
देणेच सोडूनी दुज्या क्षणी ॥
अशा या जगण्याला कशाला गोंजारू।
बुडवुं द्या हे तारु - जला मध्ये ॥८९॥
निजावेसे वाटे तशा तिरडीवरी।
जीव या शरीरीं नको राहणे ॥
सुखाची ती शय्या कधी आदरीन।
निर्र्वेध हिंडेन- जगामध्ये ॥
स्वप्न सृष्टी दिसे निद्रिस्त असतांना।
मृतांच्या नेत्रांना तत्त्व दृष्टि ॥
तुला, आकाशाला ढगांना देवांना।
बघूं दे सर्वांना - मृत दृष्ट्या ॥९०॥
काषाय वस्त्रांनी बुद्धिला झाकिलें।
दूर ते टाकिले - ज्ञान - वेड ॥
क्षणामध्ये एका संसार सोडिला।
ज्ञानाने ना दिला परी जीव ॥
विसरलो करण्याचे सुखे द्रव्यार्जन।
ज्ञानाचें मोहन - परी, मोठे ॥
क्षणीं याच झाली सुटका तयांतुनी।
-आणि भक्तिगानीं जीव रंगे ॥९१॥
नाटकी पेहेराव निर्धना घालुनी।
राजपुत्र म्हणुनी - हिंडवीले ॥
मुद्रिकेच्या अंगी फत्तरा बसविले।
नांव दिधले हिरा - असे त्यासी ॥
मढ्यांत सोडिला आणूनिया वायू।
तयाला मीं आयु समजलो ॥९२॥
गाभ्यांत ज्ञानाच्या अनुभवाचा देव।
नेउनीया ठेव मध्यभागी ॥
फुलांत केसर नेत्रांत बुबुळ।
अनुभवाचा मेळ तसा ज्ञानी, (गीती)॥९३॥
भिकारी तुझ्या घरापाशी।
येउनीया अशी - भीक मागे ॥
हृदयाचे पात्र हें पुढे धरिले आहे।
जें तुलाच वाहे - जन्मजन्मी, अनंतते ॥
पात्रांत टाक त्या तुझे प्रति-प्रेम।
नंतरी निष्काम - जीव होई ॥
कुठें ही जाईन - तुझी आज्ञा होतां।
कटाक्ष मागुता - तुझा यावा ॥९४॥
मन:सरितेवर गीत पुष्प- (माझे?)।
त्या सवे तरंगे - तुझे रुप ॥
म्हणूनीया येई गीतांस सौरभ।
विश्व गुंग होई - जयांवरी ॥९५॥
नेत्रांत बिंबला (मनीचा?) निश्चय।
उचलिलास पाय - पुढे जाया ॥
ओंठ तो पुटपुटे अस्पष्ट कांहीसे।
तूहीं तें नीटसे ऐकिलें न ॥
कुठेंही जा जरी माझ्या विना तुला।
आवडूं लागला - कुणी दुसरा॥
मला मात्र ठावे - दुजे प्रेम नाही।
तुलाच हे गाई श्वास-गीत ॥९६॥
८-११-५८
येथे अचानक कशी झाली भेट।
बोलणे ही स्पष्ट आज झाले ॥
एकमेकां विषयी मला तुजला आतां।
शंका न सर्व था - मुळीं वाटे ॥
हृदये ही गुंफुनी प्रीतिच्या दोऱ्यांत।
या विश्व भोवऱ्यांत फेकिली तीं ॥९७॥
तुझ्याच हातांत राहु दे तें फूल।
कटाक्षांची झूल मजला घाली ॥
तशीच तेथेच जन्मजन्मांतरी।
राहुनी मजवरी टाक दृष्टि ॥
नेत्रवाणी वदे ‘फूल घ्या’ हे असे।
सांगु तें मीं कसें परी सत्य ॥९८॥
चित्र कोठें कसे दिसे पुन्हा
मनी इच्छा एक शब्दांमध्ये दुसरी।
तिसरीच आचारी तुझ्या दिसते ॥
मनांमध्ये प्रेम शब्दांत अप्रीती।
वागण्याची रीति बेफिकीर ॥
दुरात्म्यांचा मार्ग असा स्वीकारून।
माझें कां वचन असे करिसी अनंतते ॥९९॥
मृत्यूच्या शेजारी बसूनी जीवित।
अमृतत्व-गीत-सदा गाई ॥
मृत्यूला तयाचा अर्थ ना कळून।
स्वत:लाच धन्य - मानितो तो ॥
मृत्यू हे साधन अमृतत्व साध्य।
ध्येय गांठू - तया आदरून ॥१००॥
देवा - तुला कशी यावी दया।
जोंवरी गावया - इच्छिते मी ॥
निस्तब्ध संगीत निरर्थ वाङ्मय।
जोवरी न होय - मला प्राप्त ॥
तोंवरी तू तसा दूरीच राहून।
मला खुणावून करी त्रस्त ॥१०१॥
१४-११-५८
तुषारांत दिसले धनुष्य इंद्राचे।
अनंत-त्व सजले आभासांत ॥
ज्ञान-नेत्रांनी त्या पहातांच जीव।
वरी एकमात्र विश्वरूपी ॥१०२॥
मृत्यु चिंतनाने श्रेष्ठ हे जीवन।
बाह्य विश्वे ज्ञान अंतरांचे ॥
आत्मदाने होते माझी आत्मवृद्धी।
विभव-ता शोभते स-योगे ॥१०३॥
विचारांचे कार्य भावांचे विनयन।
भाव शून्य ज्ञान विफल होई ॥
मनो भावनेची अवस्था विशिष्ट।
जीविताचे इष्ट सदा असे ॥
भाव शब्दामध्ये अर्थ जीविताचे।
अनुभवाची वाचा सदा बोले ॥१०४॥
२०-११-५८
तुझ्या पायाखाली दिसली रज:कण।
आणि माझे स्वप्न तिथेच का? ॥
तुझ्या ओलामधली संपली ती गीति।
मनांतील भक्ती तशीच कां ॥
तुझ्या गालावरचें हास्य दूर गेलें।
स्मरण सुद्धा नुरलें तुला माझें ॥१०५॥
प्रेम कथितांच हें तुझ्या गालावरी।
रक्तिमा सत्वरी पहा आली ॥
अश्रु देखिलास नेत्रिं माझ्या जेव्हा।
एक हास्य तेव्हा हासलीस ॥
हृदय माझें कळलें - मोद झाला तुला।
रुकार अवतरला ओष्ठयुग्मी ॥
इतुक्यांत शंका जी एक चित्तीं आली ।
तिने ------------॥१०६॥
नकोत शब्द ते यावयासी आड।
शांति-गीत धाड - मनीं माझ्या ॥
नको तसले स्मित - अदृश्य आनंद।
जीवास उन्माद देई माझ्या ॥
कशाला शपथ ही कशाला देवाजी।
एक हे जीवित - तुझे माझें ॥१०७॥
चित्तात नाचतो एकलाच नाद।
एक हाच वाद तर्क घाली ॥
सखी अनंतता करी माझे ध्यान ।
माझेंच अर्चन - निरंतर ॥
तिचें माझें चाले एकले संगीत ।
कळे त्याचा अर्थ - एकमेका ॥१०८॥
हेतु सिद्दी साठी जीव झाला वेडा।
देवतांनो सोडा अभाग्याला ॥
जाउ द्या एकदा शून्य-तत्त्वीं विरुनी।
नको या जीवनी - मोद घेणें ॥
अंतरात्मा माझा होउ द्या संतुष्ट।
नको मजला कष्ट चेतनेचे ॥१०९॥
अनुभवाच्या ग्रंथी मिळाले जे ज्ञान।
तयाने जीवन श्रेष्ठ झाले ॥
बाल्यांत पोशिली फोल स्वप्ने चित्ती।
तयांची ही हाती आली राख ॥
तिलाच फासुनी चित्त - देहा - वरी।
संसार हा करी सुखाने मीं ॥११०॥
विश्वगूढ यावे कळूनी एकदां।
विरक्ति संपदा मेळवावी ॥
सत्य उलगडावे - ज्ञान व्हावे स्पष्ट।
म्हणूनी मी कष्ट किती केले ॥
शेवटी जाहली निराशा ही अशी।
जीव पडला फशी वैभवाच्या ॥१११॥
बाह्य देहावरी चित्त झाले लुब्ध।
आत्मदेव क्षुब्ध अंतरींचा ॥
तेरड्याचा रंग पाहुनी मी भुललो।
सौरभा आचवलो - केतकीच्या ॥
शरीर सौंदर्य चित्त नेत्रा झुलवी।
नको नीति देवी - शांति दात्री ॥११२॥
झोप लागतांच जीव होई शांत।
जाळ जागृतींत चिंतनाचा ॥
नको हे विचार नको ज्ञान गंध।
नसावा संबंध-ईश्वराशी ॥
मनाला विश्रांति कधी नाही ठावी।
कशी भेट व्हावी-शून्यतेची ॥११३॥
प्रेम शोधितां हें हाती आले सत्य।
समाधान झाले-अंतरांचे ॥
प्रेमाच्या मृगजला निघावे शोधीत।
पावले टाकीत निराशेची ॥
सत्य-तत्वापुढे असे जावयाचे।
प्रेम व्हावयाचे - ज्ञान दायि ॥११४॥
कुणीसें बोलले मला शिकवाया।
कशाला गावया लागतो मीं ॥
गायनाचा हेतु सांगण्या सुरवात।
करू जातां गीत सिद्ध होई ॥११५॥
कर्तव्य क्षेत्र हे रणक्षेत्र दिव्य।
दैव देव राहे त्या स्थलींच ॥
कर्तव्य करितांना सुखे यावे मरण ।
तें मात्र जीवन हेतु मूल ॥
भार संसाराचा घेउन या स्कंधी ।
कशाला ही अर्चा संपदेची॥११६॥
अनुभवाने ज्ञान कधी मिळणे नाही।
उन्नती न होई ज्ञान योगे ॥
वृत्ति असती सुप्त व्यष्टि तत्वामध्ये।
जीवितार्थ व्यक्त तयांनीच ॥११७॥
मनोवृत्ती पाशीं झगडती विचार।
युक्त धर्माचार - गूढ राही॥
वृत्तींनी बोधिला विचारे पटविला।
एकही न दिसला-असा मार्ग ॥
विचाराचे तेज भुलविते बुद्धीला।
वृत्ति मूढ होते हृदय परी ॥११८॥
स्वत्वाचे सत्य जे जन्मसिद्ध असते।
जीवनांत फुलतें तेंच बीज ॥
तेंच अंत:सत्य सदां आचरावें।
नीति धर्म द्यावे-फेकुनीया ॥
कशी मजला मुक्ती जगीच्या ज्ञानाने।
इतरीय नेत्राने कसे पांहू ॥११९॥
किती वेळा केला सांगण्याचा धीर।
तरी हा ऊर धजावतो ॥
गीति येते ओठी - चितसांडे त्यांत ।
स्पष्ट होई अर्थ न कळतांच ॥
पुन्हा येते कांही मनामध्ये भलते।
प्रेम हे लाजते प्रकाशाला ॥१२०॥
संशयाचा राहू पुन्हा चित्ती येई।
सत्य सूर्य होई कलंकित॥
विश्वास वाटला मनन सामर्थ्याचा।
जीव संतोषला निमिष मात्र ॥
पुन्हा गेले माझें समाधान आतां।
कशाला ही व्यथा-विचारांची ॥१२१॥
सौंदर्य हें नसे गुणधर्म वस्तुचात।
रुप-नाम विषय बाह्य ॥
सत्य जे आंतर अस्तित्व-खंडात।
सौंदर्य भासत तेंच जीवा ॥
होइ आत्मा प्रीत - आणि बुद्धि नयन।
सौंदर्य दर्शन प्राप्त होतां ॥१२२॥
तारा तारा कथी हेच मजला रोज।
तशी या अमोज मनी शंका ॥
पुष्प पुष्प सांगे डुलुनी बागेंत।
अनन्ततेची / अनंतेची प्रीत मजवरीच ॥
परी नाही होत समाधान जीवा।
प्रीतिला न ठावा - मोदभाव ॥१२३॥
अंतरात माझ्या माझा `मी' प्रियसखा।
सदा हाकां मारी - स्वत:लाच ॥
शब्द ते लोपती विश्वाच्या अंतरीं।
आणि माझ्या उरी तयाचे ते ॥
माझ्यांत विश्व हे मीं पुन्हा विश्वांत।
आप आपुले गीत फेंकितो हे ॥१२४॥ (गात राहू)
जाणिती ती असत्ये बुद्धिचे हे नयन।
नसे सत्य ज्ञान तयांना, ते ॥
ठाउक मात्र ह्या दु:खांच्या वेदना।
सौख्य माझ्या मना नसे ठावें ॥
विश्व हे जाणिले - परी विश्व कर्ता।
मला कां सर्वथा - अनज्ञान ॥१२५॥
नको हे जगण्याचे वेड माझ्या चित्ता।
मर्त्य मानवता नको मजला ॥
अंतरंग आता पाहिल्यावरी ही ।
कसे सांग बाह्य देहीं - रमावे मीं ॥
जगांतील इथले घेतले अनुभव। न
से लुप्त् जीव त्यांत आता ॥१२६॥
तुझ्या प्रेमामुळे जखम झाली जीवा।
चित्त झाले खुळे तुझ्यासाठी ॥
क्षणोक्षणी तुझी मूर्ति आठवावी।
भक्ति साठवावी - गीत ध्यानी ॥
तुला मात्र त्याचे काही न वाटावे।
कां असे असावे अनंतते ॥१२७॥
सत्य ये ओठांशी परी बोलूं कैसे।
कशाला उसासे पहावे तूं ॥
बरी ही वचना - तुझी जी होतसे।
अप्रेम तें नसे तुला ठावे ॥
सुखे जावा जन्म सौख्य संभ्रमांत।
पहावे अज्ञात कृष्णसत्य ॥१२८॥
भीक एवढीच तुजपाशी मागतो।
रहस्य सांगतो मनातले ॥
विस्मरून जा ते ऐकता क्षणींच ।
किती मी हा नीच नको स्मरूं ॥
तसे तेव्हा आले मनामध्ये कसें।
मला सुद्धा नसे ज्ञान त्याचें ॥१२९॥
मनामध्ये माझ्या - वासना एकही।
कधी आली नाही - अनैतिक ॥
अप-शब्द एकादां कधीही न वदलो।
कधीही न पडलो प्रेमपंकी ॥
एक सहजाचार असे मजला ठावा।
एक वेड जीवा अनंतेचे/ अनंततेचे ॥१३०॥
किती वेळा सांगूं पुन: पुन्हां तुला।
जीव हा अर्पिला तुझ्यापायी ॥
तुझे गीत शब्द राहिले मनांत।
शोभले नभांत जसे तारे ॥
त्याच शब्दांसवे पावलें टाकीत।
चालत्ये शोधीत अनंतेला/ अनन्ततेला ॥१३१॥
२१-११-५८